Türkiye'de en az bilinen Türk topluluğu: Çuvaş Türkleri

Türk dünyasına konuk olduğumuz Türk dünyasında bu hafta durağımız Çuvaş Türkleri.

Çuvaş Türkleri kimdir, nerede yaşıyorlar, hangi dili konuşuyorlar? Detayları Ankara Hacı Üniversitesi Öğretim Üyesi Bayram Veli, Prof. Dr. Feyzi Ersoy ile konuştuk.

Prof. Dr. Feyzi Ersoy, Çuvaş halkı arasında yaşamanın kültürün ne kadar benzer olduğunu gösterdiğine dikkat çekiyor.

Çuvaşistan, SSCB'nin çöküşünden sonra kurulan 7 özerk cumhuriyetten biridir.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılmasından sonra kurulan devletlerden biri olan Rusya Federasyonu, 1993 yılında 21 Özerk Cumhuriyet, 11 Özerk Bölge, 2 Özerk Belediye, 6 Kray ve 49 Oblast'tan oluşan 89 idari birime bölünmüştür. .

Rusya Federasyonu içindeki bu özerk cumhuriyetlerden 7'si (Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Saha (Yakutistan), Tuva, Hakas ve Altay) bazı Türk toplulukları adına oluşturulmuştur.

Çuvaşistan, Moskova'nın 600 kilometre doğusunda, Orta Volga'da “Volga Dizi” olarak adlandırılan bölgenin sağ tarafında yer almaktadır. Kuzeyinde ve kuzeydoğusunda Mair Cumhuriyeti, doğusunda Tatar Cumhuriyeti, güneybatısında ise Mordvin Cumhuriyeti bulunmaktadır.

Çuvaş Özerk Cumhuriyeti'ndeki eğitim dilleri Rusça ve Çuvaşçadır.

Yüzölçümü 18 bin 300 kilometrekaredir. Başkenti Rusça Çeboksarı, Çuvaşça Çupaşkar'dır. Bugün nüfusu 1,5 milyon olan Çuvaş Özerk Cumhuriyeti'nde eğitim dilleri Rusça ve Çuvaşçadır.

Çuvaş Türkleri, Çuvaş Özerk Cumhuriyeti dışında Tataristan ve Başkurdistan özerk cumhuriyetlerinde yaşamaktadır. Dünyada yaşayan Çuvaşların toplam nüfusu yaklaşık 2 milyondur.

[1912-1913 yılında Çuvaşistan’da yaşayan Çuvaşlar | Fotoğraf: AA]

Volga Bulgarlarının akrabası olan Çuvaş Türklerinin adı ilk kez Rus kaynaklarında geçmektedir.
16. yüzyılın başlarında bulunur.

“Çuvaşça ile Türk arasındaki mesafe coğrafi değil anlaşılırlık açısındandır”

Çuvaş coğrafyası 24 Haziran 1920'de Çuvaş Özerk Bölgesi'ne, 21 Nisan 1925'te Çuvaş Özel Sosyalist Cumhuriyeti'ne, 1992'de Çuvaş Özerk Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü.

Çuvaşça Türkçeye en uzak lehçe olarak kabul edilmektedir. Profesör. Dr. Feyzi Ersoy, bu mesafenin coğrafi açıdan değil, anlaşılabilirlik açısından bir mesafe olduğunu belirtiyor:

Çuvaş Türkçesi hakkında bazı bilgiler

Çuvaş Türkçesi, Türk dilinin (“lir”/”şaz”) iki ana grubundan biri olan “lir” grubuna ait olup, aynı zamanda Türkçe ile Moğolca arasındaki ara form özelliğini de göstermektedir.

Çuvaş Türkçesi, Hun Türkçesinin batı kolu olan Eski Bulgar Türkçesinden türemiştir ve birçok arkaik özelliği bünyesinde barındırmaktadır. Çuvaş Türkçesi, ana gruptan ayrılan ilk Türk lehçesi olması nedeniyle günümüzde Türk Türklerinin en uzak lehçesi olarak kabul edilmektedir.

“Çuvaş Türkleri Türk kültürünü yaşatıyor”

Profesör. Dr. Feyzi Ersoy, çalışmalarını yürütmek üzere ilk kez 1999 yılında Çuvaş'a gitti. Ersoy, bölgeyi 2014 ve 2015 yıllarında ziyaret ettiğini söylüyor.

Feyzi Ersoy, Çuvaş Türklerinin Türk kültürünü yaşattığına dikkat çekiyor:

“Çuvaş Türkleri çok iyi bir halktır. Türk kültürünü çok iyi yansıtıyorlar ve misafirperverlik gösteriyorlar. Çuvaşlar bu anlamda bize çok yakınlar. Kendi dilleri, edebiyatları, kültürleri hakkında çalışmalar yapıldığını görünce daha da mutlu oluyorlar. “

Profesör. Dr. Feyzi Ersoy, Çuvaş Türkleriyle ortak yönlerimizin bulunduğunu belirtiyor:

“Bilmeceleri, atasözleri, iğne oyası, nakışları, ev yaşantısı hepsi bize benziyor. Oğuz Kağan destanları, Dede Korkut hikâyeleri gibi pek çok ortak destanımız ve sözlü geleneğimiz var. Aralarında yaşamak kültürün ne kadar benzer olduğunu gösteriyor.”

Türkiye ile Çuvaş Türkleri arasındaki ilişkiler nasıl?

Profesör. Feyzi Ersoy, Tataristan Başkonsolosluğumuzun Başkurtlar, Tatarlar ve Çuvaşlar ile özel olarak ilgilendiğini vurguluyor ve ekliyor:

“Çuvaşça öğrencileri Türkiye'ye geliyor ve eğitim görüyor. Türkiye'de Çuvaşça dilinin öğretimi de yapılıyor. 2010 yılından bu yana Gazi Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü'nde (bölüm artık Ankara'ya ait) üniversite düzeyinde Çuvaşça öğretiyoruz. Hacı Bayram Veli Üniversitesi) “Çuvaşları ve Çuvaş dilini inceleyen yüksek lisans ve doktora öğrencilerimiz de var.”